Gmina Wyszki dla historyków zajmujących się dziejami Podlasia stanowi ciekawy teren. Można znaleźć tu wszystko, co jest związane z tym regionem. Istniała duża własność ziemska razem z pałacem i utytułowanym rodem magnackim (Strabla-Starzeńscy), istniały wsie (Malesze, Bujnowo), zamieszkałe przez unickich i prawosławnych chłopów pochodzenia białoruskiego, z ciekawą kulturą, starymi cerkwiami stanowiące niegdyś własność królewską. Są wreszcie liczne dawne zaścianki szlacheckie, osady polskich osadników rycerskich, powstałe jeszcze w XV wieku. Jest nawet wieś kościelna (Pulsze), rzadki na Podlasiu przykład występowania własności kościelnej. Zatem gmina Wyszki to jakby Podlasie w pigułce. Odwiedzając gminę można poznać klimat Podlasia.

pdfSpis zabytków ujętych w gminnej ewidencji zabytków gminy Wyszki

Zachowało się tu wiele śladów przeszłości, oto te najważniejsze:

Zespół pałacowo-dworski w Strabli

Zespół pałacowo-dworski w Strabli położony na lewym brzegu Narwi przy dawnym traktacie prowadzącym z Lublina do Białegostoku. Murowany pałac należał pierwotnie do lekarza królowej Bony, Włocha Antoniegi Croyona de Buseny. W XVIII-XIX w. pałac przeszedł w posiadanie Starzeńskich, którzy po wielokrotnych przebudowach przeistoczyli go we wspaniałą rezydencję w stylu późnego baroku, otoczoną parkiem. Pozostały także dworskie zabudowania gospodarcze: drewniany lamus z 1792 r. stojący nieopodal pałacu, kuźnia i wozownia z początku XIX w. oraz czworaki z początku XX w. Od 1993 r. zespół stanowi własność prywatną. Odrestaurowany pałac strabelski wyróżnia się malowniczą budowlą otoczoną drzewostanem o dużej wartości krajobrazowej.

Kościół Parafialny pw. św. Stanisława w Topczewie

Kościół Parafialny pw. św. Stanisława w Topczewie wraz z otaczającym terenem, zbudowany w latach 1926-1931. Usytuowany w centrum wsi Topczewo na niewielkim wzniesieniu terenu oskarpowanym niskim murkiem kamiennym. Kościół murowany z kamienia i cegły, trójnawowy z transeptem, po obu stronach płasko zamknięte prezbiterium, od wschodu kruchta. Kościół ten reprezentuje typową architekturę z okresu poszukiwań stylu narodowego.

Kościół Wniebowstąpienia Pańskiego w Strabli

Kościół Wniebowstąpienia Pańskiego w Strabli wzniesiony w I połowie XVII wieku. Usytuowany nad doliną Narwi. W ołtarzu głównym znajduje się najcenniejszy zabytek świątyni – ikona Matki Boskiej (XV w.) malowana na desce. Klasycystyczną dzwonnicę kościelną zdobi będący przykładem sztuki ludowej krucyfiks z przełomu XVII/XVIII w. Jest ciekawym zabytkiem architektury na Podlasiu.

Zespół dworski we wsi Kamienny Dwór

Założony w I połowie XIX wieku podzielony na część parkową, gospodarczą i ogrody użytkowe. W części parkowej znajdują się dwa dwory wpisane do rejestru zabytków: starszy drewniany tynkowany z I połowy XIX w., w “stylu sarmanckim”, to znaczy łączącym w sobie elementy baroku i klasycyzmu, oraz nowszy dwór murowany z 1933 r., będący w przeszłości rezydencją marszałkowskiej Aleksandry Piłsudskiej. Niezbyt określony styl nowego dworu łączy elementy tradycji z nowoczesnością. Na granicy części gospodarczej i parku znajduje się drewniany lamus z końca XVIII wieku również wpisany do rejestru zabytków. Najcenniejszy starodrzew składający się z jesionów i lip pochodzący z I połowy XIX wieku znajduje się w otoczeniu starego dworu.

Kościół parafialny p.w. św. Andrzeja w Wyszkach

Kościół parafialny p.w. św. Andrzeja w Wyszkach jest budowlą neogotycką z początku XX wieku. Kościół zbudowany w 1901-1905 r. z czerwonej cegły, trójnawowy z transeptem, z dwuwiekową fasadą od strony zachodniej Obiekt stanowi ważny akcent architektoniczny i krajobrazowy wsi. Jest jednym z niewielu tego typu obiektów na terenie woj. podlaskiego.

Cerkiew prawosławna - Parafia p.w. Śww. Apostołów Piotra i Pawła w Maleszach

29 czerwca 1870 r. poświęcono świątynię pw. Śww. Apostołów Piotra i Pawła, zlokalizowaną w środku wsi, przy skrzyżowaniu dróg. W 1944 r. została zburzona całkowicie cerkiew parafialna. Pozostała jedynie plebania, która była miejscem nabożeństw. Parafianie mimo wszystko, podjęli się niebagatelnego trudu, budowy cerkwi na starym miejscu w środku wsi. W 1954 roku dokonano uroczystego poświęcenia cerkwi, a w 1995 r. pozłocono ikonostas.

Kaplica cmentarna p.w. Przemienienia Pańskiego w Pulszach

Kaplica cmentarna p.w. Przemienienia Pańskiego w Pulszach, należąca do Parafii Rzymsko-Katolickiej w Wyszkach. W kaplicy znajduje się szesnaście zabytków ruchomych malarstwa ludowego. Jest to unikalny na terenie województwa podlaskiego i interesujący zbiór malarstwa ludowego z połowy XIX wieku.